01.01.2018 – Η εξέγερση του Γκιαούρ Ιμάμη, το μεγαλύτερο και σημαντικότερο λαϊκό κίνημα στην κυπριακή ιστορία, έλαβε χώρα το 1833.
Ας μιλήσουμε για αυτήν την εποχή στην Κύπρο και για τον ήρωα που έβαλε την καρδιά και τη ζωή του σε κίνδυνο για την ανεξαρτησία της Κύπρου ενάντια στους Οθωμανούς. Φυσικά, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αυτόν χωρίς να αναφέρουμε την προσπάθεια της Τουρκίας να εξαλείψει όλες τις πηγές γι’ αυτόν, ακόμη και απαγορεύοντας τη διανομή των μουσικών άλμπουμ που περιλαμβάνουν ένα από τα πιο σημαντικά λαϊκά τραγούδια της κυπριακής λαογραφίας, την “Gavur İmam İsyanı” (Εξέγερση του Γκιαούρ Ιμάμη).
«Οι χωρικοί ήταν ενωμένοι, αντιστάθηκαν στον πασά, μόλις χτύπησε ο Γκιαούρ Ιμάμης, οι Οθωμανοί έχασαν. Μόλις άρχισε η εξέγερση του λαού, ο στρατός έχασε.” λένε οι τελικοί στίχοι αυτού του κυπριακού λαϊκού τραγουδιού. Αυτό το ανώνυμο έργο μιλά για την κοινωνική δομή και τις συνθήκες διαβίωσης της εποχής του. Μια Κύπρος με καταπίεση και τυραννία που αντιμετώπιζε ο λαός κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, δίνοντας τα πάντα στον «πασά», και έναν Γκιαούρ Ιμάμη που ένωσε τον λαό για απελευθέρωση εναντίον των Οθωμανών, συναντάται ως ο τόπος και ο ήρωας του τραγουδιού.
Μερικά ιστορικά γεγονότα
Η Κύπρος στην παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, η Κύπρος διοικούνταν από έναν Οθωμανό κυβερνήτη, ο οποίος συνεργαζόταν με την Ορθόδοξη Εκκλησία και άλλους χριστιανούς αξιωματούχους, όπως οι «Δραγομάνοι» και οι τοπικοί «Κοτζαμπάσοι». Η Εκκλησία είχε μεγάλη δύναμη τον 18ο αιώνα, ακόμη και ορισμένοι εκπρόσωποι ξένων χωρών πίστευαν ότι ο Αρχιεπίσκοπος ήταν ο πραγματικός ηγέτης του νησιού. Λόγω αυτού, η οργή του λαού ενάντια στην εκκλησιαστική ή πολιτική χριστιανική ελίτ οδήγησε σε κοινές εξεγέρσεις από τις κυπριακές κοινότητες.
Η ισορροπία στην Κύπρο άλλαξε το πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Η σύγκρουση μεταξύ των Οθωμανών και της Ορθόδοξης Εκκλησίας τελείωσε με την εκτέλεση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού το 1821. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Οθωμανοί στην Αίγυπτο επηρέαζαν επίσης την Κύπρο. Πολλοί Κύπριοι διέφυγαν στο εξωτερικό, λόγω των υψηλών φόρων, μεταξύ άλλων, ενώ οι μικρές εξεγέρσεις ακολούθησαν η μία την άλλη.
1833: Το έτος των επαναστάσεων
Υπό το πρίσμα αυτών των περιστάσεων, είναι κατανοητό να δούμε πώς βιώσαμε το 1833, το έτος των τριών μεγάλων εξεγέρσεων της Κύπρου. Αυτές ήταν οι εξεγέρσεις του Νικολάου Θησέα στη Λάρνακα, του Καλόγερου (μοναχού) Ιωαννίκου στην Καρπασία και του Γκιαούρ Ιμάμη στην Πάφο. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους των εξεγέρσεων αυτής της περιόδου ήταν η επιβολή νέων φόρων, οι οποίοι ήταν αφόρητοι για τον κυπριακό αγροτικό πληθυσμό.
Όλα τα στοιχεία της κυπριακής κοινότητας συμμετείχαν και στα τρία κινήματα. Σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο Πανάρετο, ο οποίος δεν υποστήριξε καμία από αυτές τις εξεγέρσεις, ορισμένα άτομα από άλλες ευρωπαϊκές κοινότητες συμμετείχαν επίσης στην εξέγερση του Νικόλαου Θησέα. Όσον αφορά την εξέγερση του μοναχού Ιωαννίκιου, είναι γνωστό ότι υπήρξε η συμμετοχή Αλβανών στρατιωτών που ήταν εκείνη τη στιγμή στη Λάρνακα.
Η εξέγερση στη Λάρνακα που ηγήθηκε ο Νικόλαος Θησέας ήταν η πρώτη από τις τρεις εξεγέρσεις. Αυτό το κίνημα ήταν ισχυρό στη Λάρνακα, στη Λευκωσία, καθώς και στα χωριά Λακατάμια και Σταυροβούνι. Η εξέγερση την οποία υποστήριξαν και πολλοί Τουρκόφωνοι Κύπριοι έκλεισε μετά την ακύρωση της απόφασης επιβολής του φόρου. Ο Θησέας, μαζί με πολλούς από τους οπαδούς του, κατέφυγαν στο Σταυροβούνι, καθώς φοβόταν ότι θα υπάρξουν αντίποινα. Έχοντας εξασφαλίσει την ασφάλειά της, η ομάδα διαλύθηκε σιωπηλά χωρίς απώλειες. Ο ίδιος ο Θησέας έφυγε από την Κύπρο.
Αλλά το τέλος της εξέγερσης στην Καρπασία δεν ήταν τόσο ειρηνικό. Συνέβη αργότερα, τον Ιούλιο, και έφερε μια πιο σοβαρή πρόκληση για τις οθωμανικές δυνάμεις. Ο μοναχός Ιωαννίκιος, ξεκίνησε με βάρκα από τη Λάρνακα και αποβιβάστηκε μαζί με τους Αλβανούς στρατιώτες στο Μπογκαζί, προχωρώντας στο χωριό όπου γεννήθηκε, τον Άγιο Ηλία, και άρχισε να στρέφει τους χωρικούς ενάντια στην οθωμανική διοίκηση. Η έδρα του ήταν στο Τρίκομο. Αν και βρήκε αρκετούς υποστηρικτές μεταξύ του αγροτικού πληθυσμού της περιοχής, συμπεριλαμβανομένων των Τουρκόφωνων Κυπρίων, όλες οι δυνάμεις του ήταν διάσπαρτες μόλις έφτασαν τα οθωμανικά στρατεύματα. Ο ίδιος ο μοναχός Ιωαννίκιος και οι πλησίον του συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.
Κίνημα του Γκιαούρ Ιμάμη
Ο Γκιαούρ Ιμάμης, σύμφωνα με τις οθωμανικές πηγές, ήταν από το χωριό Τριμιθούσα στην περιοχή Χρυσοχούς της επαρχίας της Πάφου. Ήταν ένα χωριό «λινοβάμβακων» όπως και πολλά άλλα τουρκόφωνα κυπριακά χωριά. Πιστεύεται ότι ο λόγος για τον οποίο ονομάστηκε «Γκιαούρ Ιμάμης» (άπιστος ιμάμης) στην ιστορία, παρόλο που το πραγματικό του όνομα είναι «Ιμπραχήμ Αγάς» της Πόλης, σχετίζεται με αυτό το γεγονός.
Η αρχή του αγώνα του Γκιαούρ Ιμάμη χρονολογείται από το 1832, όταν μετέτρεψε τον τόπο κατοικίας του σε στρατόπεδο χωρίς να τραβήξει την προσοχή των οθωμανικών αρχών. Εκείνη την περίοδο, οι δυνάμεις υπό τον έλεγχό του αυξάνονταν καθώς Τουρκόφωνοι Κύπριοι από την Τριμιθούσα και οι γύρω χωρικοί πήγαιναν μαζί του.
Τον Μάρτιο του 1833, όταν ξεκίνησε η λαϊκή δυσαρέσκεια λόγω των επιβληθέντων φόρων, ο Γκιαούρ Ιμάμης είχε ήδη βρει αρκετούς Τουρκόφωνους Κύπριους και Ελληνόφωνους Κύπριους χωρικούς για τον αγώνα του. Δήλωνε ότι σκοπός του ήταν να ωφελήσει όλους τους Κύπριους χωρικούς, τους οποίους ήθελε να απαλλάξει από τη βαριά φορολογία. Ως αποτέλεσμα, η ομιλία του απευθυνόταν και λάμβανε ανταπόκριση από όλη την κυπριακή κοινότητα.
Ο αγώνας ξεκίνησε στην Τριμιθούσα, συνεχίστηκε νότια από τη Γιολού και σύντομα ολόκληρη η επαρχία της Πάφου ήταν υπό τον έλεγχό του. Με κίνδυνο μετακίνησης στη Λεμεσό, ορισμένοι χριστιανοί αξιωματούχοι, όπως ο Κοτσαμπάσης Πιλαβάκης, ζήτησαν βοήθεια από τους Οθωμανούς για να καταστείλουν την εξέγερση. Αλλά αυτή η επιλογή ήταν αδύνατη για τους Οθωμανούς που είχαν πάντα αδύναμη ύπαρξη στην Κύπρο και είχαν επίσης πρόβλημα με την εξέγερση του Μεχμέτ Αλί Πασά της Αιγύπτου εκείνη την εποχή.
Η αλληλογραφία της περιόδου μας δείχνει ξεκάθαρα ότι το σχέδιο του Γκιαούρ Ιμάμη ήταν να προχωρήσει στη Λεμεσό, τη Λάρνακα και τη Λευκωσία μετά την Πάφο, και να ελευθερώσει την Κύπρο, δηλώνοντας τη δική του κυριαρχία. Έγινε ηγέτης των Τουρκόφωνων και Ελληνόφωνων Κυπρίων σε σύντομο χρονικό διάστημα, υποσχόμενος σωτηρία από τη φορολογία και την ταπείνωση από τους Οθωμανούς. Σύμφωνα με τις οθωμανικές πηγές, το κύριο μέλημα του κυβερνήτη του νησιού και των Ευρωπαίων προξένων που κατοικούσαν στο νησί ήταν οι φήμες ότι οι αντάρτες στην Καρπασία και ο Γκιαούρ Ιμάμης στην Πάφο θα προχωρούσαν μαζί στη Λευκωσία. Για τους Ευρωπαίους προξένους, η ιδέα της Κύπρου να βρίσκεται στα χέρια ενός κυπριακού αντάρτη αντί των οθωμανικών αρχών που γνώριζαν και εμπιστεύονταν ήταν φρικτή.
Υπό το φως αυτών των γεγονότων και ιδιαίτερα της πίεσης των Ευρωπαίων πρόξενων, οι Οθωμανοί αποφάσισαν για στρατιωτική εκστρατεία ενάντια σε όλες τις πιθανότητες της περιόδου. Οι Οθωμανοί ήταν έτοιμοι με τη βοήθεια στρατευμάτων που έφτασαν από την Ανατολία στο Καραβοστάσι, και δυνάμεων των συνεργατών Ορθόδοξων ελίτ και του Αρχιεπισκόπου Πανάρετου που δεν υποστήριζαν καμία από αυτές τις εξεγέρσεις.
Οι δυνάμεις του Γκιαούρ Ιμάμ διαλύθηκαν μετά την καταστολή της εξέγερσης. Υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές σε διαφορετικές πηγές σχετικά με την τύχη του Γκιαούρ Ιμάμη, αλλά είναι βέβαιο ότι εκτελέστηκε μετά το τέλος της εξέγερσης.
Μερικές σκέψεις για την ξεχασμένη εξέγερση
Αν και εκ πρώτης όψεως ο κύριος λόγος της εξέγερσης είναι η φορολογία, είναι γνωστό ότι υπήρχε μια στάση ενάντια στην ύπαρξη των Οθωμανών στο νησί τόσο από την εξέγερση του Γκιαούρ Ιμάμη όσο και από τις άλλες εξεγέρσεις. Το πιο σημαντικό γεγονός είναι ότι σε όλα αυτά τα κινήματα που συνέβησαν την ίδια περίοδο συμμετείχε όλη η κυπριακή κοινότητα. Ένα άλλο σημαντικό πράγμα που συναντάμε είναι ότι οι άνθρωποι που στάθηκαν δίπλα στην οθωμανική εξουσία στο νησί ήταν αξιοσημείωτοι ορθόδοξοι χριστιανοί.
Ο Γκιαούρ Ιμάμης και ο αγώνας του συνεχίζουν να υφίστανται στον κυπριακό πολιτισμό με τη γενναιότητα και τον ηρωικό του χαρακτήρα. Εκτός από το έπος της «Εξέγερσης του Γκιαούρ Ιμάμη», υπάρχει και το ανώνυμο Κυπριακό λαϊκό τραγούδι που επίσης διασκευάστηκε από τον Οζ Καραχάν στην αυθεντική του εκδοχή και τους Monsieur Doumani στο στυλ της ίδιας της μπάντας. Η μνήμη του Γκιαούρ Ιμάμη παραμένει στο όνομα μιας οδού που είναι αφιερωμένη σε αυτόν σε μια γειτονιά Τουρκόφωνων Κυπρίων στην Πάφο.
Η ιστορία μας δείχνει ότι η δυσαρέσκεια με την οθωμανική διοίκηση και η βούληση για ανεξαρτησία του κυπριακού λαού ήταν κάτι που γενικά ενδιέφερε τον πληθυσμό, ιδιαίτερα τον αγροτικό. Αυτός ήταν ο λόγος της κλιμάκωσης που παρατηρήθηκε από την εξέγερση στη Λάρνακα μέχρι την Πάφο και την Καρπασία. Ο στόχος του Γκιαούρ Ιμάμη να καταλάβει τη Λευκωσία ήταν η απειλή για την οθωμανική κυριαρχία στο νησί. Προφανώς, μια τέτοια ιδέα φαινόταν πιθανή στα ανεπαρκώς κυβερνημένα οθωμανικά εδάφη τα χρόνια της παρακμής της.
Αυτές οι εξεγέρσεις μας θυμίζουν επίσης ένα πολύ σημαντικό σημείο, το γεγονός ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία σχεδόν πάντα υποστήριζε τις οθωμανικές αρχές στο νησί. Αυτή η παράδοση δεν άλλαξε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, καθώς και οι τρεις εξεγέρσεις καταδικάστηκαν από τον Αρχιεπίσκοπο Πανάρετο και η Εκκλησία συνεργάστηκε με τις οθωμανικές αρχές εναντίον τους.
Η εξέγερση του Γκιαούρ Ιμάμη ήταν η τελευταία μεγάλη εξέγερση στο νησί, στην οποία και οι Τουρκόφωνοι και οι Ελληνόφωνοι Κύπριοι συμμετείχαν εναντίον των κατακτητών. Επίσης, αυτό το κίνημα είναι ένα χαστούκι σε όσους λένε ότι είναι δυνατόν να αγωνιστούν ενάντια στην κατοχή χωρίζοντας τους Κύπριους σε “ζώνες και κοινότητες”. Η Ένωσις Κυπρίων συνεχίζει τον αγώνα του Γκιαούρ Ιμάμη ως τον μοναδικό σχηματισμό που έγινε πραγματικά ένα κοινό μέτωπο Ελληνόφωνων και Τουρκόφωνων Κυπρίων, οι οποίοι αγωνίζονται ενάντια στην τουρκική κατοχή και πιστεύουν σε μια ανεξάρτητη, ενιαία Κύπρο.
